Bij gezinnen en relaties die worstelen met structurele onveiligheid zijn vaak meerdere hulpverleners betrokken. Maar nog te vaak richten die zich op de aanpak van afzonderlijke problemen zoals verslaving, depressie, trauma en schulden, zonder dat de angel van het probleem - de onveiligheid - doeltreffend wordt aangepakt. Daar moeten ze bij Veilig Thuis of de Jeugdbescherming maar voor zorgen, is vaak de gedachte.
‘Focus eerst op directe veiligheid’
Interview met Sander van Arum en Linda Vogtländer
13 juli 2020
Hoe voorkom je herhaling van huiselijk geweld, verwaarlozing en misbruik? Stichting Civil Care ontwikkelde een systeem- en veiligheidsgerichte TOP-3 methodiek die inmiddels op steeds meer plekken wordt ingezet door hulpverleningsinstellingen en regionale samenwerkingsverbanden. Om zorgverleners te trainen in deze werkwijze verzorgt Civil Care samen met de RINO Groep de basismodule TOP-3 methodiek samenwerken voor veiligheid.
Veel hulpverleners denken dat hulp bieden gelijk staat aan het vergroten van veiligheid. Maar dat iemand in behandeling gaat voor bijvoorbeeld verslaving, wil niet zeggen dat de situatie thuis daardoor veiliger wordt.
Sander van Arum
Zo werkt het echter niet, stelt Sander van Arum, medeoprichter van Stichting Civil Care. ‘Veel hulpverleners denken dat hulp bieden gelijk staat aan het vergroten van veiligheid. Maar dat iemand in behandeling gaat voor bijvoorbeeld verslaving, wil niet zeggen dat de situatie thuis daardoor veiliger wordt. Door deze misvatting doen professionals nog te vaak ieder hun ‘eigen ding’, zonder dat de zorg werkelijk is gericht op het onder controle krijgen van de onveiligheid. Bovendien werken zij doorgaans niet gefaseerd en ook niet echt samen, waardoor de zorg niet goed onderling is afgestemd.’
Uniek partnerschap
Om in onveilige thuissituaties verdere schade te voorkomen, is het van cruciaal belang dat alle betrokken professionals van meet af aan bepalen welke specifieke bijdrage zij zelf kunnen leveren aan het stoppen van het geweld of het misbruik - en in welke fase hun inbreng het beste past.Sander van Arum en Linda Vogtländer ontwikkelden hiervoor de afgelopen vijftien jaar de visie Gefaseerde netwerkzorg voor veiligheid*. Deze visie biedt professionals en instanties een gemeenschappelijk raamwerk dat zij kunnen inzetten bij het opstellen en uitvoeren van een veiligheids-, zorg- en herstelplan voor gezinnen en/of relaties.
Steeds meer lokale en regionale samenwerkingsverbanden werken inmiddels vanuit deze visie samen. Zo ontstaat er een steeds grotere groep professionals van verschillende disciplines (van vrouwenhulpverlening, topreferente traumacentra, wijkteams en Veilig Thuis, tot de Politie en het Openbaar Ministerie) die zich op dezelfde manier en in dezelfde taal richt op het terugdringen van onveiligheid.
‘Om deze methodiek voor gefaseerde netwerkzorg verder uit te rollen, verzorgen we vanuit onze Stichting Civil Care overal in het land trainingen binnen organisaties’, vertelt Van Arum. ‘Aanvullend hierop zijn we onlangs met de RINO Groep een uniek partnerschap aangegaan. Zo kunnen ook individuele zorgverleners die hierin geïnteresseerd zijn zich deze werkwijze eigen maken’, aldus Van Arum.
Gefaseerde netwerkzorg voor veiligheid
In de visie worden drie fasen onderscheiden. Daarbij wordt in elke fase steeds een TOP-3 aan prioriteiten opgesteld. Zo kunnen professionals in samenwerking met de ouders en kinderen om wie het gaat concreet en stap voor stap meer veiligheid creëren. ‘In de eerste fase gaat het om de directe veiligheid en ligt de focus op het snel stoppen van het geweld, de verwaarlozing en het misbruik’, legt Van Arum uit. ‘Hierbij richten alle betrokkenen zich op de drie meest onveilige situaties in het gezin of de relatie.’Met de gezinsleden en het bestaande netwerk stellen de hulpverleners een veiligheidsplan voor directe veiligheid op. In dit plan worden concrete doelen en afspraken vastgelegd om eerst de meest ernstige onveiligheid te doorbreken. Niet met een maandenlang traject, maar met directe concrete acties om de vereiste minimale veiligheid te kunnen waarborgen.
‘Als hulpverlener moet je leren om niet-vraaggestuurde veiligheidsgerichte zorg te bieden - en dat op grond van een gedeelde veiligheidstaxatie gericht op alle leden van het gezin.
Sander van Arum
‘Het opstellen en uitvoeren van zo’n plan is echt een kunde’, benadrukt Van Arum. ‘Als hulpverlener moet je namelijk leren om niet-vraaggestuurde veiligheidsgerichte zorg te bieden - en dat op grond van een gedeelde veiligheidstaxatie gericht op alle leden van het gezin. Hierbij moet je de vraag beantwoorden wat jij vanuit jouw eigen discipline of organisatie aan dit plan kunt bijdragen. Welke specifieke bouwstenen heb jij hiervoor om de directe veiligheid te vergroten?’
Risicogestuurd zorg verlenen
Als het Veiligheidsplan na enige tijd heeft bewezen te werken, ligt in de tweede fase de nadruk op het analyseren van de oorzaken en onderliggende problemen. Hierbij wordt opnieuw een TOP-3 opgesteld, ditmaal van risicofactoren die de meeste impact hebben op de veiligheid in het gezin of de relatie. ‘Om risicogestuurde zorg te kunnen bieden moet je gebruik maken van alle kennis van de professionals die bij de cliënten zijn betrokken. En met elkaar moet je steeds weer toetsen of de gekozen aanpak inderdaad leidt tot het verkleinen van de impact van de betreffende risicofactoren en tot afname van onveiligheid’, benadrukt Van Arum.Tot slot staan in de afrondende derde fase de drie belangrijkste zaken centraal die nodig zijn voor herstel van iedere individuele cliënt. Denk aan het verwerken van traumatische ervaringen, het doorwerken van rouw, het bevorderen van de ontwikkeling van het kind en het weer kunnen meedoen aan het gewone leven. Zo ontstaat er nieuw perspectief en kan het gezin weer vooruit.
In iedere fase first things first
De visie en de bijbehorende TOP-3 methodiek helpen professionals per fase bij het bepalen van hun focus. Bovendien helpt het instellingen die intersectoraal samenwerken bij het bepalen welke specialist/discipline op welk moment aan zet is, gelet op de gestelde prioriteiten. ‘Zo kun je de cliënten die niet meer op eigen kracht hun problemen kunnen oplossen dus echt beter helpen’, concludeert Van Arum.Wat leer je in de basismodule?
In de basismodule die de RINO Groep met Civil Care aanbiedt (twee dagen klassikaal plus een praktijkopdracht van 6 uur) leer je hoe je het basisformat van deze werkwijze in de praktijk toepast; onder meer door onveilige situaties in de thuissituatie te concretiseren, taxeren en prioriteren. Aan de hand van casuïstiek leer je acute en structurele onveiligheid te onderscheiden en daarbij onder meer met Veilig Thuis samen te werken. Daarnaast voer je een praktijkopdracht uit in je eigen werksetting, waarbij je de TOP-3 methodiek zelfstandig leert toepassen. Zo ben je na afloop van de module in staat om met cliënten en collega’s een gedeelde visie te ontwikkelen en een gezamenlijke aanpak op te stellen voor iedere fase. Bovendien kun je met alles wat je dan weet geïnteresseerde collega-professionals meenemen in de toepassing van deze methodiek.*Zie ook de animatie van de Visie op veiligheid (in opdracht van Veilig Thuis gemaakt door Augeo) waarin de visie van Linda Vogtländer & Sander van Arum wordt uitgelegd.