Kijken achter de littekens van zelfbeschadiging

Omgaan met emoties

‘Zelfbeschadiging is het bewust veroorzaken van fysieke pijn en schade aan het eigen lichaam zonder suïcidale intentie’, vertelt Kool. ‘De oorzaken van zelfbeschadiging zijn heel divers en kunnen variëren van psychische problemen zoals vroegkinderlijk trauma tot een lastige leeftijdsfase.’
 
Bij mensen bij wie geen psychiatrische problematiek speelt maar die zich bevinden in een lastige leeftijdsfase, ontbreekt het vaak aan een veilige plek. ‘We zien dit bijvoorbeeld bij jongeren die net zijn gaan studeren en hun plek in een nieuwe omgeving moeten vinden. Vaak is in dat soort gevallen de zelfbeschadiging niet heel ernstig en duurt het ook niet zo lang.’
 
Bij 4 op de 5 mensen die zichzelf beschadigen, is er sprake van psychische problematiek. Vaak hebben ze niet geleerd om emoties te voelen en te verdragen, en weten ze niet wat ze met hun emoties moeten doen. Dit kan komen door het ontbreken van een liefdevolle, veilige omgeving tijdens het opgroeien. Of door het meemaken van een traumatische gebeurtenis. ‘Als deze twee samenkomen, is er een grotere kans op het ontstaan van zelfbeschadigend gedrag’, vertelt Kool. ‘Het is goed om je te realiseren dat het meestal geen kwade wil is van ouders. Als je zelf niet hebt geleerd om met emoties om te gaan, kun je het je kinderen ook niet leren.’

Net als bij een alcohol- of drugsverslaving heb je steeds meer nodig om tot hetzelfde resultaat te komen. Mensen verwonden zichzelf niet alleen vaker, maar ook ernstiger. En hoewel suïcide niet het doel is, kan de beschadiging wel levensbedreigend zijn. Kool: ‘Zolang de zelfbeschadiging werkt, is het vaak oké voor mensen. Als het niet meer het gewenste resultaat geeft, zie je dat sommigen wanhopig worden en dat kan wel tot suïcidaal gedrag leiden.’

Naasten betrekken in therapie

Zelfbeschadiging kan pas stoppen als een cliënt dat zelf wil en er vertrouwen in krijgt dat er alternatieven zijn, bijvoorbeeld door therapie. Te denken valt aan emotieregulatie technieken, die bestaan uit het herkennen, uiten, dragen en verdragen van emoties. ‘Vaak is het een lange weg en verschilt het van persoon tot persoon hoeveel en welke therapie iemand nodig heeft’, vertelt Kool. ‘Hierbij moet uiteraard ook de onderliggende problematiek aangepakt worden. Mijn advies is om als hulpverlener naast iemand te gaan staan en te vragen of je samen mag kijken naar waarom iemand zichzelf beschadigt.’
 
Over het algemeen is zelfbeschadiging een overlevingsmechanisme. Voor de omgeving is het meestal niet zichtbaar, totdat het niet meer te verbloemen is. ‘Mijn ervaring is dat familie en naasten bijna altijd, en vaak onterecht, bang zijn voor zelfmoord. Ze willen dat het stopt, terwijl de persoon waar het om draait dit júíst niet wil. Als hulpverlener is het belangrijk dat je naasten betrekt en als intermediair optreedt. Samen met de cliënt kun je de naaste(n) informeren.’ Volgens Kool is het belangrijk dat je dit altijd in afstemming doet met de cliënt. Dat je de cliënt de regie geeft, zelf transparant bent en vooraf duidelijk afspreekt wat je zegt en in welk tempo. 

Achter de littekens

Hulpverleners, maatschappelijk werkers, zorgcoördinatoren en leerkrachten of leerlingenbegeleiders die in hun werk te maken hebben met mensen die zelfbeschadigend gedrag vertonen en die daar meer over willen weten, kunnen bij de RINO Groep de cursus ‘Hulpverlenen en begeleiden bij zelfbeschadiging - Achter de littekens’ volgen.
 
Kool: ‘Tijdens de cursus bespreken we wat zelfbeschadiging is, waar het vandaan komt, wat de functies zijn en hoe het in stand gehouden wordt. Maar ook wat de impact is voor hulpverleners en hoe je ervoor zorgt dat er geen onenigheid binnen teams ontstaat over de aanpak.’
 
De cursus wordt gegeven in samenwerking met een ervaringsdeskundige die goed kan vertellen wat wel en niet werkt bij hulp en ondersteuning aan iemand die zichzelf beschadigt. Er is ook een ervaringsdeskundige naaste bij de cursus betrokken. In dit geval een moeder die vertelt wat de zelfbeschadiging van haar dochter betekende voor het gezin.