‘Nee hoor, ik leef niet in een vliegtuig’, antwoordt Dafna Lender lachend op de vraag hoe beroemd ze is. Toch lijkt dat er wel op, zodra de veelgevraagde trainer en spreker opsomt waar zij dit jaar zoal naartoe gaat.
Van Finland tot Frankrijk, en van Italië tot Israël, overal willen therapeuten getraind worden in het behandelen van trauma en het werken met spelinterventies. ‘Vaak weten zij namelijk niet hoe zij dat moeten aanpakken’, zegt Dafna.
Ter voorbereiding van dit interview mailt Dafna enkele recente verhalen die ze de afgelopen tijd schreef voor psychotherapynetworker.org. Bij ‘A New Family Narrative – transforming intergenerational trauma’ staat een treffende illustratie die haar casestudy goed samenvat. Rechtsonder in de hoek een angstig weggedoken jongetje. Over hem heen gebogen zijn streng kijkende vader. En achter die vader nog twee grotere voorvaders, die al even dreigend meekijken. Het is duidelijk, dit jongetje wordt vrijwel verpletterd, niet alleen door zijn vader die geen ruimte laat voor zijn angsten, maar ook door iets veel groters dat al generaties lang wordt overgedragen.
Sterk en flink zijn, doorpakken en verder niet zeuren, van vader op zoon is dan het devies. Maar bij het jongetje – Adam – werkt het niet langer. Hij wordt onhandelbaar, kan zich slecht concentreren en luistert niet, vertelt zijn vader John. Inmiddels heeft Adam hierdoor al een diagnose te pakken, ADD. Maar Dafna gaat hier niet in mee.
Dafna Lender focust in een langdurige therapie al snel op John, zijn eigen opvoeding en de opvattingen die hij hierdoor heeft gevormd. Geleidelijk aan ontstaat er ook ruimte voor de pijn die John heeft opgedaan aan de manier waarop hij op zijn beurt is grootgebracht door zijn vader; die was streng en rechtvaardig, maar zag niet welke gevoelens John dwars zaten.
Het trauma van John raakt aan onveilige hechting, een sleutelbegrip in het werk van Dafna. En dat werkt door in zijn houding naar zijn zoon Adam. Maar hoe diepgeworteld het verleden ook is, het hoeft niet bepalend te zijn voor de toekomst van mensen die worstelen met trauma, verzekert Dafna. Haar casestudie eindigt – wel wat Amerikaans – als succesverhaal. John ziet steeds beter in waar hij tekort is geschoten naar zijn zoon. Hij vraagt Adam vergeving voor zijn missers en leert daarop van Dafna hoe hij op een speelse manier wel werkelijk contact kan maken met zijn zoon – voortaan mét aandacht voor zijn angsten en kwetsbaarheid.
Spel en humor: essentieel voor de behandeling van hechtingstrauma
Interview met Dafna Lender
6 april 2023
In oktober verzorgt de internationaal bekende trainer/therapeut Dafna Lender bij de RINO Groep de masterclass Play en Fun activities for engaging different types of children en ook een ervaringsgericht tweedaags seminar, Technieken voor geïntegreerde gezinstherapie bij hechtingstrauma's.
'Ik leer therapeuten hoe zij jonge kinderen kunnen behandelen, waarbij ze tegelijkertijd een samenwerkingsrelatie met de ouders opbouwen'
Dafna Lender
De boodschap van Dafna is helder: kijk bij kinderen met problematisch gedrag, een vertraagde ontwikkeling of psychische problemen altijd breder naar het systeem, en wees daarbij alert op mogelijk intergenerationeel trauma. En boodschap twee: help ouders met therapeutische spelvormen opnieuw en beter contact maken met hun kind, zodat het zich gezien, gehoord en gekend voelt. Want dat is essentieel voor veilige hechting en een gezonde ontwikkeling.
‘Uiteindelijk vormt de relatie tussen ouder en kind de sleutel voor genezing’, benadrukt Dafna. ‘Maar het ontbreekt therapeuten vaak aan gereedschap om met ouders en jonge kinderen aan de slag te gaan. Daar ligt dan ook een belangrijke focus in mijn trainingen. Ik leer therapeuten hoe zij jonge kinderen kunnen behandelen, waarbij ze tegelijkertijd een samenwerkingsrelatie met de ouders opbouwen.’
Zowel in de VS als in Nederland is het aantal kinderen dat professionele hulp nodig heeft enorm. Wat gaat er mis?
‘Zeker in de VS moeten gezinnen het zelf uitzoeken. Hulp voor jonge ouders ontbreekt doorgaans. Dat veroorzaakt stress, wat weer tot tal van andere problemen kan leiden. Als kinderen hierop reageren in hun gedrag, wordt dat gezien als oorzaak. Vervolgens worden die gedragsproblemen gemedicaliseerd, de kinderen krijgen een diagnose en worden behandeld met medicatie en gedragstherapie. Ik stel daar tegenover dat een kind niet bestaat zonder relatie met de ouder. Samen vormen zij een energetische eenheid, waarbij kinderen teruggeven wat zij ervaren in die relatie. Daarom is het vrijwel nooit aan te bevelen om alleen het kind te behandelen.’En als dat toch gebeurt?
‘Helaas worden er vaak foute diagnoses gesteld, doordat er alleen gekeken wordt naar een set van symptomen, zonder na te gaan of er intergenerationeel trauma speelt. Dat kan catastrofaal uitwerken op het kind. Eenvoudigweg omdat hiermee een behandeling wordt ingezet die niet aansluit bij het werkelijke probleem. Ik vind dat werkelijk een belediging voor de kinderen die dit overkomt, omdat er niet wordt gekeken naar hun behoefte aan verbinding.’Hoe kun je als therapeut bij de intake bepalen of er inderdaad sprake is van intergenerationele problematiek?
‘Tijdens de eerste sessies let ik altijd op hoe ouders het probleem van hun kind beschrijven; hoelang het problematisch gedrag al bestaat; wat zij als ouders gedaan hebben om het gedrag te reguleren; en of zij in staat zijn zich te verplaatsen in het kind en daarop kunnen reflecteren. Daarnaast bespreek ik in een van de eerste sessies ook altijd de eigen vroegkinderlijke ervaring van ouders, net als bij John en zijn zoon Adam. Aan de manier waarop zij over hun eigen ouders spreken, kun je afleiden of er inderdaad intergenerationeel trauma speelt. Bijvoorbeeld als zij hun ouders idealiseren, zonder daar concrete voorbeelden van te kunnen geven. Maar het sterkste signaal voor mij is als ik ouders hoor zeggen dat hun kind zich zo misdraagt, omdat het gewoon lui is of manipulatief.’Je bent overtuigd van het inzetten van spelinterventies, zowel bij het behandelen van kinderen als volwassenen. Wat is de specifieke kracht daarvan?
‘Al spelend kun je samen verrassende en betekenisvolle momenten creëren, waarop kinderen ervaren dat ze gezien worden. Dan merken ze: ik ben waardevol, grappig en interessant voor die ander, er wordt van me gehouden, en ik kan die ander laten lachen. Het gevoel één te zijn en verbonden met die ander raakt aan de essentie van het leven, zeker voor kinderen. Dat geldt voor de interactie met de therapeut, en nog veel meer voor de interactie tussen het kind en de eigen ouders.’En juist dat zijn de momenten waarop het kind zich hecht?
‘Dat gebeurt allereerst als de ouder zorgt voor het kind wanneer het honger heeft of als het zich moe, angstig, koud of alleen voelt; dus bij negatieve gevoelens. Maar daarnaast hecht het kind zich ook op momenten dat het zich in die spelende verbinding met de ouder gezien en gewaardeerd voelt om wie het is. Dit tweede aspect ontbreekt nogal eens in de literatuur.’'Met Theraplay leerde ik om beter te kijken naar wat een kind lichamelijk gezien nodig heeft om zich beter en kalmer te voelen'
Dafna Lender
Je traint therapeuten in Theraplay, wat bracht die methode jou zelf?
‘Dat heeft mij erg geholpen. Sterker nog, die methode heeft me persoonlijk veranderd toen ik daar 25 jaar geleden mee leerde werken. Met Theraplay leerde ik bijvoorbeeld om beter te kijken naar wat een kind lichamelijk gezien nodig heeft om zich beter en kalmer te voelen. Bijvoorbeeld een aanraking, massage of knuffel.''Daardoor werd ik me meer bewust wat ik ook zelf - heel basaal - nodig had om beter te kunnen functioneren. Bovendien sprak deze methode me aan, omdat ik heel speels ben en hou van humor. Ik heb het altijd leuk gevonden om gek te doen, grapjes te maken en liedjes te zingen. Dankzij Theraplay ontdekte ik dat dit een enorme kracht biedt die je in de therapie kunt inzetten.’