Dirk de Wachter: ‘Aanwezig zijn in de niet-oplossing is de essentie van de zorg’

Het streven naar geluk is een vergissing, vindt psychiater Dirk de Wachter. Tijdens het congres ‘De mens in de behandelkamer’ spreekt hij zich uit over menselijkheid en alles wat daarbij komt kijken. Thuiskomen in jezelf.
 
Met een flinke dosis zelfspot trapt De Wachter af en neemt hij het publiek mee in zijn eigen levensverhaal, terug naar zijn jongere jaren. Als klein jongetje wilde De Wachter graag voetballer worden. Toen bleek dat hij daarvoor moet kunnen voetballen, was hij ‘een klein beetje ongelukkig’. Iets later besloot hij daarom dat hij muzikant wilde worden, maar toen bleek dat je daarvoor muziek moet kunnen maken, was hij ‘opnieuw een klein beetje ongelukkig’. Dan zou hij wel kunstenaar worden. Zijn aanleg voor tekenen zorgde ervoor dat hij naar de kunstacademie ging, waar zijn docent vervolgens tegen hem zei dat hij moest stoppen met zo mooi te tekenen. Opnieuw was hij ‘een klein beetje ongelukkig’. Op advies van zijn moeder besloot De Wachter te gaan studeren: hij werd psychiater.

Ongeluk als schuld, ongeluk als diagnose

Misschien is streven naar geluk een vergissing, vraagt De Wachter zichzelf hardop af. Dat wat voortkomt uit overtuigingen van de over-maakbare mens. ‘Fantastisch geluk is als een verloren paradijs’, zegt hij. ‘Het suggereert dat ongeluk het gevolg is van schuld: ik ben ongelukkig dus er zal wel iets mis met mij zijn. Ongeluk als diagnose.’ Hoe kunnen we gewoon zijn in een wereld die zo gelooft in de maakbaarheid ervan?

We leven in tijden van hoogtechnologische geneeskunde en topdokters. We kunnen bijna álles. Wat doen we dan met verlies en verdriet - met de machteloosheid van het bestaan? Kunnen we dat oplossen met maakbaarheid, met protocollen? Of met cynisme: dat hekelpunt laat we gaan, want hier hebben we toch geen oplossing voor? ‘Aanwezig zijn in de niet-oplossing is de essentie van zorg’, zegt De Wachter. ‘De ggz wordt verweten dat ze geen technische oplossingen hebben. Maar inzetten op dat het bestaan een beetje geleefd moet worden, is wat we volgens mij moeten doen.’
 
Van je noodlottige traject je doel maken. Dat is thuiskomen in jezelf.

‘Ik denk dat in gedeelde kwetsbaarheid de grootste verbinding ontstaat. Ware liefde bestaat erin om niet weg te lopen van de lastigheid.’ Helaas zijn we in westerse wereld tegenwoordig geneigd een bunker om ons heen te bouwen. Met een gracht eromheen. Inclusief ophaalbrug.

De kracht van het niet-weten

‘Hoe meer we weten, hoe bescheidener we moeten worden in het beheersen van wat dat weten zou geven’, adviseert De Wachter bezoekers in de zaal. ‘Vanuit het niet-weten wil je meer horen.’ Niet invullen, maar open staan voor de ander. Verbinding.
 
Niet kijken naar de ander als anders, de uitzondering, de afwijking. Maar omarm het mysterie van de ziel, de vrijheid achter het niet-begrijpen. De vergeten woorden, misschien zelfs voorbij de woorden. Want de vraag is: bestaat iets als je het niet kunt denken?

Samen hoopvol zijn

Psychische zorg is hoop zonder belofte; het samen kunnen dragen van de lastigheid van dingen die niet goed gaan. Hoopvol blijven als de prognose slecht is, samen dragen ‘en ik ben hier’, zegt De Wachter. Vanuit deze context vindt hij het eigenlijk maar raar dat palliatieve zorg een aparte tak moest worden om het traject naar de dood te begeleiden. Waarom is dat niet ondergebracht in de gehele psychiatrie?
 
Er zijn als hulpverlener is volgens De Wachter voldoende. Voor sommige van zijn cliënten is het belangrijk dat zij weten dat hij er is. Eén keer per jaar kunnen langskomen om te zeggen dat het nog altijd goed gaat, is ook helpend.
 
Watchfull waiting, hoe doe je dat in een maatschappij die problemen wil oplossen? ‘Soms moet het leven geduldiger zijn. De golf van burn-outs maakt dat duidelijk. Hulpverleners kunnen zelf het goede voorbeeld geven door de ruimte en menselijkheid in de behandelkamer te pakken.’